در گفت و گو با کارشناسان بررسي شد

چرا خانواده هاي ايراني به تک فرزندي تمايل پيدا کرده اند؟

به گزارش سلام لردگان؛‌
 «مونس سياح» مسوول کارگروه جمعيت شوراي عالي انقلاب فرهنگي چندي پيش با بيان اين که بيش از 33 درصدِ خانواده هاي ايراني تک فرزند هستند تاکيد کرد که جمعيت کشور رو به پيري است.
سياح با بيان اين که هم اکنون، کشور ما يکي از جوانترين کشورهاي دنيا است، بيان کرد: متوسط تعداد فرزندان هر خانوار در کشور در اوايل دهه ي 40 حدود هفت فرزند بود که اين تعداد به دليل فعاليت هاي کنترل جمعيت رو به کاهش گذاشت تا به امروز که نرخ باروري به 1.5 فرزند براي هر خانوار در کشور کاهش يافته است و با ادامه ي اين روند در آينده نزديک و به دليل نداشتن تناسب جمعيتي، در رديف پيرترين کشورهاي دنيا قرارخواهيم گرفت.
در راستاي اين مطلب، گروه پژوهش و تحليل خبري ايرنا به دنبال کند و کاو چرايي رشد تک فرزندي يا بي ميلي به باروري در ميان خانواده ها و راهکارهاي مبارزه با افزايش اين معضل در جامعه، به گفت و گو با صاحبنظران اين حوزه پرداخت.

*** نهادينه شدن تک فرزندي با سياست طولاني مدت کاهش جمعيت
از نگاه کارشناسان و صاحبنظران جمعيت شناسي، سياست هاي بدون برنامه دولت هاي پيشين در کاهش فرزندآوري، آن هم بدون برنامه ريزي و سرشماري از کم و کيف جمعيت، نخستين عامل براي نهادينه شدن تک فرزندي و خرده فرهنگ شدن چند فرزندي است.
سياستي که با شعار پرتکرار «فرزند کمتر، زندگي بهتر» در 2 دهه گذشته در جامعه رواج پيدا کرد و امروزه مسوولان کشور بنا بر تحقيق و بررسي، به خطا بودن آن پي برده اند و در جهت جلوگيري از رشد آن وارد عمل شدند.
موضوعي که «شهلا ميرگلوي بيات» نماينده و عضو کميسيون بهداشت و درمان مجلس شوراي اسلامي، به آن اشاره کرد و گفت: سرچشمه اصلي چرايي به وجود آمدن تک فرزندي را بايد در سياست کنترل جمعيتي که سال هاي گذشته در بوق تبليغ ها قرار گرفت، جست و جو کرد. تا آن جا که تبليغ فرزند کمتر زندگي بهتر، به نوعي در فرهنگ ما نهادينه شد. سياستي که بدون برنامه و بررسيِ کم و کيف تغيير جمعيت صورت گرفت.
از نگاه اين نماينده مجلس، اجراي سياست کاهش يا افزايش جمعيت درکشورهاي توسعه يافته، بنا بر آمارگيري جمعيتي صورت مي گيرد که هر پنج سال يک بار تکرار مي شود اما متاسفانه در کشور ما، اجراي سياست کاهش جمعيت بدون هيچ برنامه اي صورت گرفت. با ادامه اين روند، کاهش نرخ جمعيت فعال و افزايش جمعيت پير و مصرف کننده از جمله نتيجه هاي اين سياست خواهد بود که در انتظار ايران است.

*** بهانه هاي تک فرزندي؛ از مشکل هاي اقتصادي تا روش زندگي نوين
تا چند دهه پيش، فرزندآوري در کشور داراي سير طبيعي بود و خانواده هاي به اصطلاح گسترده با داشتن چند فرزند، به دور از هرگونه نگراني و زير ذره بين بودن نگاه ديگران، روزگار مي گذراندند. فرزنداني که از سطح انتظار کم برخوردار بودند و با رسيدن به سن کار و فعاليت اقتصادي، وارد عرصه توليد و بازار کار مي شدند اما در گذر به سمت نوگرايي، اين روند تغيير کرد و مسير وارونه به خود گرفت. به گونه اي که اکنون فرزندآوري و تامين هزينه هاي آن، به منزله يک بحران به شمار مي رود.
ميرگلوي بيات نيز تغيير روش زندگي، دشواري هاي اقتصادي و مساله تحصيل و اشتغال بانوان را تشديد کننده افزايش تک فرزندي عنوان کرد و گفت: دليل هاي اقتصادي، مصرف گرايي و توقع بالاي فرزندان مولفه هايي هستند که به رواج تک فرزندي و کاهش نرخ باروري کمک کرده اند تا آن جا که بر اساس آمارها، به ازاي هر زوج، 1.5 فرزند وجود دارد.
اما بهانه هاي تک فرزندي به اين جا ختم نمي شود. با کمي جست و جو در اطراف مان خانواده هايي را مشاهده مي کنيم که به رغم شرايط مالي مناسب و زندگي به دور از نگراني مالي، تک فرزندي را اختيار کرده اند.
در اين باره «اصغر کيهان نيا» روانپزشک، در گفت و گو با پژوهشگر ايرنا مي گويد: نخست بايد گفت در سال هاي گذشته به دليل رواج اين تفکر که شرايط اقتصادي نقش موثري در تداوم زندگي ايفا مي کند، زنان به عرصه بازار کار کشانده شدند تا براي تامين نيازهاي زندگي، دوشادوش مردان قدم بردارند که به همين دليل بيشتر خانواده ها به داشتن يک فرزند بسنده مي کنند. اما در اين ميان خانواده هايي هم مشاهده مي شوند که مشکل مالي ندارند اما تک فرزندي را انتخاب مي کنند. با کمي تجسس در اين خانواده ها، درمي يابيم که در بسياري از آنان راحت طلبي و برخورداري از فراغت بيشتر در زندگي مانع داشتن حتي يک فرزند شده است.
اين جا است که توجه به خود و بهره بردنِ بيشتر از زندگي از دليل هاي روي آوردن والدين به تک فرزندي است. والديني که تلاش مي کنند امکانات زندگي خود را به جاي تقسيم با چند فرزند با يک فرزند تقسيم کنند. نتيجه اين تقسيم نادرست، افزايش سطح انتظار و رشد مصرف گرايي در ميان فرزندان است که به مرور باعث مي شود تا زوج هاي جوان ديگر نيز با مشاهده اين فرزندان و برآورد هزينه آنان، کمي در تصميم خود براي فرزندآوري ترديد کنند.
افزايش سن ازدواج و ترس از بارداري در سنين بالا، احتمال طلاق و بروز ناسازگاري در زندگي هاي مشترک امروزي، ترس از خيانت همسر، خاطره دشواري نخستين بارداري و ترس از تغيير آناتومي بدن از ديگر تصاوير نادرست شکل يافته در ذهن گروه هايي از زنان امروز است که مانع فرزندآوري يا داشتن فرزندان بيشتر مي شود.
همچنين به نظر مي رسد تک فرزندي و افزايش آن در ميان خانواده هاي ايراني رابطه مستقيمي با مولفه هايي همچون شهر و محل زندگي، وضعيت مالي، سطح فرهنگي و وضعيت تحصيلي ندارد؛ چه بسيار خانواده هايي مشاهده مي شوند که در شهرهاي کوچک زندگي مي کنند و از امکانات رفاهي مناسبي برخوردارند اما تک فرزندي را پيشه کرده اند و چه بسيار خانواده هايي که در کلان شهرها حضور دارند و از سطح مالي و فرهنگي متوسطي برخوردارند اما به علت هاي گوناگون شخصي و اجتماعي اصرار بر تک فرزندي دارند.

*** تک فرزندان و کوله باري از آسيب ها
احساس تنهايي، لجبازي، شکنندگي، کم تحملي، پرتوقعي، سرخوردگي، اعتماد به نفس کاذب و بسياري از آسيب هاي رفتاري ديگر، از جمله پيامدهاي روحي و رواني تک فرزندي است که بنا به نظر روانشناسان، حمايت هاي بي دريغ پدر و مادر هم نمي تواند جايگزين مناسبي براي کمرنگ شدن آن باشد چراکه تنهايي باعث مي شود تا کودک در برقراري ارتباط با ديگران دچار مشکل شود و نتواند با ساير همسالان برخورد مناسبي داشته باشد.
کيهان نيا به عنوان يک روانپزشک در پاسخ به اين پرسش که تک فرزندها شاداب تر و موفق تر هستند يا فرزنداني که در خانواده هاي پرجمعيت زندگي مي کنند؟ گفت: جامعه روانپزشکان همواره بر اين اصل که فرزندان بايد در کودکي، کودکي کنند و کودکي خود را با خواهر يا برادر و همسالان خود تقسيم کنند، تاکيد دارند. با اين ديد، مي توان گفت يکي از مشکل هاي تک فرزند اين است که مجبور است دوران کودکي خود را با پدر و مادر خود تقسيم کند و همبازي ديگري غير از آنان در کنار خود نمي بيند. کودکان بدون علت با هم مي خندند و قهر و آشتي مي کنند. زود خشمگين مي شوند و به همان سرعت يکديگر را مي بخشند اما هنگامي که همبازي فردي غير از کودکِ همسال باشد اين وضعيت به وجود نمي آيد. بنده اعتقاد به 2 يا سه فرزند دارم چرا که چندفرزندي نوعي احساس امنيت و حمايت براي تک تک فرزندان به وجود مي آورد، به اين معنا که اگر پدر و مادر نباشند، خواهر يا برادر پشتيبان من خواهند بود.
بنا به گفته ي اين روانپزشک، يکي ديگر از مشکل هاي تک فرزندان، خودکم بيني و اعتماد به نفس ضعيف است که نشانه هاي آن را مي توان در ابتداي ورود آنان به مهدکودک يا مدرسه در برقراري روابط با ساير همسالان شان مشاهده کرد.
کيهان نيا در ادامه به ناسازگاري تک فرزندان اشاره و دليل اصلي آن را توجه بيش از اندازه ي والدين به فرزند يکي يکدانه عنوان کرد.
توجه بيش از اندازه ي والدين به يگانه فرزند خود باعث مي شود تا اين عزيزپرورده هاي دل پدر و مادر، در برابر کوچکترين موردي که مطابق ميل نباشد، بناي ناسازگاري بگذارند و ميان ميل و حق خود تمايزي قايل نشوند، به اين معنا که هرچه را ميل دارند، حق خود بدانند. البته هستند پدران و مادراني که با کمک آگاهي و انديشه تک فرزند خود را شايسته تربيت و آينده ي سالمي براي آنان فراهم مي کنند.
بر هم خوردن تعادل جنسيتي با تک فرزندي، کاهش جمعيت کار و افزايش جمعيت مصرف کننده و سالخورده از ديگر پيامدهاي تک فرزندي يا بي فرزندي است که در درازمدت آثار آن در کاهش رشد و توسعه ي جامعه مشاهده خواهد شد.

*** راهکارهاي کاهش تک فرزندي
با افزايش جمعيت سالمند، سياستگذاران بر آن شدند تا با بحران کاهش باروري و افزايش جمعيت سالمند مبارزه کنند و نرخ فرزندآوري را از 1.5 فرزند به 2.5 فرزند افزايش دهند. در همين راستا طرح «تعالي جمعيت و خانواده» درپيش گرفته شد.
بنا به گفته ي ميرگلوي بيات، کميسيون هاي مختلف مجلس به اتفاق، کميته مشترکي جهت بررسي اين طرح 55 ماده اي تشکيل دادند که به زودي اين طرح در صحن علني مجلس مطرح خواهد شد. تنها شرط اجرايي شدن اين طرح، تامين منابع مالي است تا دولت بتواند آن را به مرحله اجرا برساند.
ارايه آموزش هاي لازم در زمينه ي فرزندآوري و اعلام حمايت هاي کافي از خانواده هاي پرجمعيت، نکته ديگري است که اين نماينده مجلس به آن اشاره مي کند و مي گويد: با برنامه ريزي و مديريت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي و همچنين حمايت مالي دولت، هم اکنون آموزش هايي که پيش از اين در مرکزهاي بهداشت در جهت فرزند کمتر ارايه مي شد به سمت رشد جمعيت و تشويق به فرزندآوري تغيير مسير داده است اما بايد اذعان کرد وزارت بهداشت به تنهايي نمي تواند در اين امر موفق باشد و تنها با همکاريِ ساير وزارتخانه ها و دستگاه هاي تبليغاتي و رسانه اي مي توان گام هاي عميق و موثرتري در اين راه برداشت تا خلا جمعيتي پيش بيني شده براي آينده ي نزديک، ترميم شود.
با توجه به همه گير بودن معضل تک فرزندي و آسيب هاي اجتماعي و جمعيتي آن براي جامعه، لازم است برنامه ريزان و سياست گذاران در راستاي بهبود شرايط زندگي چه در فضاي شهري و چه از نظر فرهنگي تلاش کنند تا شرايط براي رشد فرزندان سالم در محيط جامعه و همچنين خانواده ها فراهم شود. در اين جا منظور از شرايط محيطي، مساله هاي مربوط به برخورداري از آب و هواي سالم، تغذيه مناسب و استاندارد، افزايش کيفيت آموزشي کودکان، در اختيار داشتن امکانات رفاهي و تفريحي مناسب، بهبود وضعيت اقتصادي خانواده هاي کم درآمد، رسيدگي به وضعيت شغلي و مالي زوج هاي جوان و بالابردن توان اقتصادي آنان، فرهنگ سازي در جهت اهميت خانواده و فرزندپروري و ساير مولفه هاي اجتماعي، فرهنگي و خانوادگي است؛ چرا که در صورت بهبود شرايط، زوج هاي جوان و خانواده هاي تک فرزند بسترهاي لازم را براي داشتن فرزندان بيشتر فراهم مي بينند و اقدام به فرزندآوري خواهند کرد.
*از:فاطمه دهقان نيري (گروه پژوهش و تحليل خبري)
منبع: ايرنا